Mazen al-Hamada: Een symbool van verzet met een schaduw van haat tegen de Koerden

Mazen al-Hamada is een naam die in de geschiedenis van de Syrische burgeroorlog vaak wordt aangehaald als symbool van moed en lijden. Zijn verhaal begint in 2011, toen de vreedzame opstanden in Syrië bloedig werden neergeslagen door het Assad-regime. Hamada, afkomstig uit Deir ez-Zor, koos ervoor zich aan te sluiten bij de demonstranten die vrijheid en gerechtigheid eisten. Hij stond op de barricades, filmde de protesten en de brute repressie, en deelde de beelden met de wereld. Maar achter dit verhaal van verzet schuilt een veel complexer en controversiële figuur.

Het verhaal van een overlever

De prijs voor zijn activisme was hoog. In 2012 werd Hamada gearresteerd en opgesloten in de beruchte Sednaya-gevangenis. Wat hij daar meemaakte, tart elke beschrijving. Foltering, vernedering en getuige zijn van de dood van medegevangenen werden een dagelijkse realiteit. Onder die gevangenen bevonden zich talloze Koerden, vaak gearresteerd zonder enige vorm van proces, simpelweg vanwege hun etniciteit. Hamada moet uit eerste hand hebben gezien hoeveel leed de Koerden is aangedaan in deze hel op aarde. Na zijn vrijlating in 2014 vluchtte hij naar Nederland, waar hij asiel kreeg. Maar vrijheid in een nieuw land bracht geen verlossing. Hamada leed aan een ernstige posttraumatische stressstoornis (PTSS), en zijn fysieke en mentale gezondheid gingen hard achteruit. Hij raakte verstrikt in de Nederlandse bureaucratie, verloor zijn uitkering en kwam in ernstige financiële problemen.

In westerse media werd Hamada vaak gepresenteerd als de moedige activist die onmenselijke ontberingen had doorstaan in de strijd tegen het regime van Bashar al-Assad. Een martelaar voor de vrijheid, zo leek het. Maar er is een donkere kant aan zijn verhaal die vaak buiten beschouwing wordt gelaten.

Een ander gezicht van Mazen al-Hamada

Hoewel Hamada in het Westen werd gevierd als een voorvechter van vrijheid, laten oude videobeelden en verklaringen een heel ander beeld zien. In een video die hij op sociale media deelde, deed hij schokkende uitspraken over Koerden in Syrië. Hamada riep expliciet op tot geweld en genocide tegen deze bevolkingsgroep. Hij zei: “Ik zweer bij God dat er geen andere oplossing is met deze mensen dan hen in Hasaka en Qamishli hard aan te pakken en zowel jong als oud te elimineren.” Hij beschreef Koerden als “zigeuners” en “indringers”, en stelde voor om duizenden van hen te vermoorden om een “exempel te stellen”.

“Mijn ooms, ik zweer bij God dat er geen andere oplossing is met deze mensen dan hen in Hasaka en Qamishli hard aan te pakken en zowel jong als oud te elimineren. Als jullie niet middenin hen gaan en duizend van hen uitschakelen, zal er geen oplossing zijn.

Mooie woorden hebben geen effect op hen. Deze mensen zijn zigeuners en indringers in dit land. Daarom moeten ze met jullie schoenen worden verpletterd. Dit is de enige oplossing. De aanpak moet zijn om met twee vrachtwagens binnen te rijden en tussen de duizend en vijftienhonderd van hen uit te schakelen, zodat ze een voorbeeld worden voor anderen. Er zijn geen andere oplossingen met deze mensen.

En zeg mij niet dat deze mensen Syriërs zijn. Ze zijn geen Syriërs. Ze zijn het simpelweg niet.”

Deze woorden onthullen een diepgewortelde haat en intolerantie die haaks staan op de waarden waarvoor hij in andere contexten leek te strijden. Ze tonen aan dat Hamada niet alleen slachtoffer was van een onderdrukkend regime, maar ook iemand met eigen destructieve en extremistische overtuigingen.

Het leed van de Koerden

Hamada’s uitspraken zijn bijzonder pijnlijk in de context van de geschiedenis van de Koerden in Syrië. Decennialang zijn Koerden systematisch onderdrukt, hun taal en cultuur verboden en hun rechten ontzegd. Tijdens de burgeroorlog werden Koerden in vele gebieden een doelwit van zowel het Assad-regime als extremistische groeperingen. En toch hebben de Koerden, ondanks deze onderdrukking, veerkracht getoond. In gebieden zoals Rojava hebben zij geprobeerd een model van inclusiviteit en zelfbestuur te realiseren, gebaseerd op gelijkheid tussen etnische en religieuze groepen.

Hamada’s tijd in de Sednaya-gevangenis had hem kunnen leren over de gedeelde pijn en strijd van alle Syrische bevolkingsgroepen, inclusief de Koerden. Het feit dat hij in plaats daarvan opriep tot genocide tegen deze gemeenschap, is een tragische bevestiging van hoe diep verdeeldheid en haat geworteld kunnen raken, zelfs in de harten van degenen die zelf slachtoffer zijn geweest.

Het ongemakkelijke gesprek

Hoe moeten we de nalatenschap van iemand als Mazen al-Hamada begrijpen? Aan de ene kant is hij het slachtoffer van een dictatoriaal regime dat politieke tegenstanders martelt en vermoordt. Zijn lijden in de Sednaya-gevangenis is een bewijs van de wreedheid van Assad’s repressie. Maar aan de andere kant dragen zijn eigen woorden de echo’s van dezelfde haat en geweld die hij beweerde te bestrijden.

De complexe realiteit van de Syrische burgeroorlog dwingt ons om verder te kijken dan zwart-witte narratieven. Vele figuren in deze oorlog zijn tegelijkertijd daders en slachtoffers. Het is begrijpelijk dat westerse media en activisten Hamada hebben omarmd als symbool van de strijd tegen Assad, maar het negeren van zijn haatdragende retoriek jegens Koerden is intellectueel oneerlijk en moreel problematisch.

De prijs van een gedeeld Syrië

De vraag die we moeten stellen is hoe Syrië ooit kan worden hersteld als mensen zoals Hamada – en de duizenden anderen die soortgelijke denkbeelden koesteren – hun haat blijven voeden. Koerden zijn geen “indringers” in Syrië; zij maken al eeuwenlang integraal deel uit van het land. Het idee van een gedeeld Syrië, waar alle etnische en religieuze groepen in vrede samenleven, vereist dat figuren zoals Hamada hun haat loslaten. Zonder dit zal de spiraal van geweld en onderdrukking zich blijven herhalen.

Mazen al-Hamada is een tragische en complexe figuur. Hij heeft geleden onder een wreed regime en zijn verhaal verdient aandacht. Maar tegelijkertijd mogen we niet wegkijken van de giftige haat die hij tegen andere bevolkingsgroepen heeft geuit. Als we werkelijk willen leren van het conflict in Syrië, moeten we bereid zijn om alle aspecten van zulke verhalen onder ogen te zien. Alleen dan kunnen we nadenken over een toekomst waarin de diepe wonden van de Syrische samenleving kunnen genezen.